Teknoloji pe?imizde mi?
Mustafa Kınıkoğlu

  Sayı: 44 - Nisan / Haziran 2005

Tweetle

Amerika Birleşik Devletleri’nde yıllardır süregelen bir “saldırıya maruz kalma” psikolojisi var. Reagon’ın “yıldız savaşları” projesi bu psikolojinin bir sonucuydu.
60’lı yıllarda, bu psikolojinin bir başka sonucu olarak yeni bir proje üzerinde çalışılmaya başlandı. Projenin amacı, bir savaş sırasında, telefon iletişiminin aksamasıyla kesilecek iletişimin devamı için gerekli çözümleri bulmaktı. Projenin adı ise DARPA‘ydı (Defense Advanced Projects Agency).
1972 yılında gerçekleştirilen DARPA projesi ile, bilgisayarların birbirleri ile iletişimini sağlayacak ilk adım olan ARPANET ağı başarı ile kuruldu. Günümüz internetinin temeli işte bu projeye dayanıyor.
Bildiğimiz anlamda internet ise 1991 yılında kullanılmaya başlandı. Aradan geçen 14 senede katedilen mesafe çok büyük.

Artık internetten bankacılık işlemleri gerçekleştiriliyor, alışveriş yapılıyor, televizyon izlenebiliyor, radyo dinlenebiliyor, haberleşiliyor, hattâ uzaktan evdeki elektronik eşyalar kumanda edilebiliyor...
İnternet ile dünyadaki tüm bilgisayarların birbirleri ile konuşabildiğini düşünürsek bu durumda kaşımıza çok önemli bir konu çıkar : Güvenlik.
İnternette güvenlik deyince aklınıza ilk gelenler kredi kartları ile yapılan alışverişler ve özel yazışmalarınız olabilir. Alışveriş siteleri güvenliği sağlamak için yeni teknolojiler kullanarak sitelerini daha güvenli hale getirmenin yollarını arıyorlar. Örneğin sanal kart bu yollardan biri. Siz bu yollardan faydalanmayı bilirseniz kredi kartları ile ilgili çok sorununuz olmaz.
Ancak daha da önemli olan internet üzerinde birilerinin sizi izleyip izlemediği olabilir mi?
İnterneti, kabaca birbirlerine bağlı binlerce bilgisayardan oluşan bir sistem olarak tasvir edecek olursak internet üzerinde yapacağınız “size özel” tüm işlemlerin birileri tarafından biliniyor olması mümkün. Örneğin eposta hizmeti veren bir siteden eposta adresiniz var. Size gelen ve sizden giden epostaların o portalı işleten firma tarafından saklanıp saklanmadığından emin olabilir misiniz?
Benim eposta adresim bir portaldan değil kendi site adıma kayıtlı adreslerim var diyebilirsiniz. Bu sefer de bu hizmeti aldığınız firmanın internet çıkışlarının filtreden geçirilip geçirilmediğinden emin olamazsınız.
Google kelimesini duymayanınız yoktur sanırım. İnternetin en büyük arama motoru. Google’ın tarihine baktığımız zaman iki üniversite öğrencisi tarafından hayata geçirilen bir proje olduğunu görüyoruz. Bu öğrencilerden biri Larry Page, diğeri ise Sergey Brin. İki ismin de babaları profesör ve yahudi bir aileden geliyorlar.
İki ortak projelerini tamamladıktan sonra 1998 yılında Google adındaki şirketlerini kuruyorlar ve 1 sene içinde finans çevrelerinden aldıkları destekle 25 milyon dolar sermayeye sahip oluyorlar. Üniversitelerde proje sahibi her öğrenci bu kadar şanslı olmasa gerek?
Günümüze gelindiğinde Google internet aramasında tartışmasız lider. Ve artık yeni projelere de imza atıyor.
Geçtiğimiz yıl duyurulan eposta sistemi gmail önemli projelerden bir tanesi.
96-97 yıllarını hatırlıyorum, o zamanlarda da eposta siteleri revaçta idi. Ancak maliyetler çok fazla artınca verilen eposta kotaları 2-3 megabaytlara kadar düşürüldü. 100 megabaytlık alanlar ücretli satılmaya başlandı. Ancak son zamanlarda ne olduysa oldu büyük portallar eposta yarışına girdiler. Buna öncü olan ise gmail oldu.
Bakıldığında gmail diğerleri gibi görünse de, ayrıntılarda bazı farklılıklar barındırıyor.
Gmail kullanıcılarına 2 gb’ı aşkın bir alan veriyor ki bu alanın size gelen epostalar ile dolması hayli zor.
Gmailin en göze batan farkı ise kullanıcılara gelen epostaların içeriğine göre reklâm gösterilmesi. Evet, burada durmak gerekir. İçeriğe göre reklâm demek epostanız içinde geçen kelimelerin taranması demek.
Google bu konu ile ilgili şöyle bir açıklama yapıyor sitesinde:
“Google epostalarınızı okumaz. Her eposta sitesi gibi virüs ve spam eposta tesbiti için epostaları filtreden geçirir. Ayrıca hedefe yönelik reklâm gösterimi için bir tarama teknolojisi kullanır. Bu tamamen otomatiktir ve insan gücü ile yapılmaz.”
Milyonlarca epostanın insanlar tarafından okunması zaten düşünülemezdi. Virüs ve spam (istenmeyen reklâm epostaları) filtreleri denildiği gibi tüm eposta servislerinde vardır ancak bu eposta içeriğindeki kelimelerin filtreden geçtiği anlamına gelmez. Virüsler ek dosya olarak geldiğinden mesajdan ayrı bir parçadır. Spam bilgisi ise epostanın başlık (header) bilgilerinden alınarak kontrol edilir. İki durumda da epostanın içindeki kelimeler filtrelenmez.
Merkezi Washington’da bulunan Elektronik Mahremiyet Bilgi merkezi (EPIC) gmail ile ilgili şu uyarılarda bulunuyor:
lgmaile üye olanlar üye sözleşmesinde “içerik taramasını” kabul ettiklerini belirtiyorlar. Ancak gmail üyesi olmayan ve gmail hesaplarına eposta atan kişiler bu sözleşmeyi kabul etmedikleri halde epostaları “içerik taramasından” geçiyor
Limitsiz veri saklama: Verdikleri kapasite ile kullanıcıları silme tuşunu kullanmamaya yönlendiren gmail şu anda olmasa bile eposta içeriklerine göre kullanıcılara ait profil oluşturma da gündeme gelebilir.
Gmailin içerik tarama işlemi ile eposta mahremiyeti zarar görmeye başlamıştır.
Gmailin veya google’ın satılması durumunda ellerindeki tüm bilgiler transfer edilebilir (gmail sözleşmesinde yer alıyor).
Bu gibi sakıncalardan bahseden Merkez, alınabilecek önlemleri de şöyle sıralamış:
Gmail hesabı açmayın, gmail hesaplarına eposta atmayın, internette bilgilerinizi taşıyan kurabiyeleri (cookie: internet siteleri kullanıcı bilgilerinizi cookie denilen dosyalarda tutarlar) takip edin.
Gmail ile ilgili bir iddia da kullanıcıların sildikleri epostaları ve hesabını kapatan kullanıcıların epostalarını sakladıkları yönünde.
Radikal Gazetesinden Serdar Kuzuoğlu bu konuda şunları yazdı:
“Gmail, sildiğinizi sandığınız mektupları aslında silmiyor. Kullanıcı sözleşmesinde yazdığı gibi kendi sunucusunda saklıyor. Peki ama neden?”
“Gmail, üyeliğiniz bitse bile yazdığınız ve aldığınız mesajları sistemin sunucularında saklanmaya devam ediyor. Yine aynı soru: Neden?”
Gmail sözleşmesinde bu iddiaya cevap olarak şöyle denmiş: “her eposta servisi veren firmada olduğu gibi biz de kullanıcıların epostalarını herhangi bir soruna karşı yedekliyoruz.”
Bu açıklama tatmin edici. Gerçekten eposta hizmeti veren firmalar kullanıcıların epostalarını yedeklerler. Aslında bu işlem ek bir maliyettir ve mümkün olan en kısa sürede bu yedekler silinerek yeni yedeklere yer açılır. Gmail gibi en fazla kota hakkı veren firmanın kullanıcı sayısının çok fazla olacağını düşünürsek yedeklemenin maliyetinin çok çok fazla olacağı aşikâr. Ancak sözleşmede bu yedekleri ne kadar süre tutulduğuna dair bir bilgi olmaması ilginç. Ayrıca yukarıda da belirttiğim gibi gmail, kullanıcılarını epostalarını silmemeye yönlendiriyor. Direk olarak silme işlemi yapılamıyor mesajlar arşivleniyor.
Google’ın son projelerinden biri de arama motorunu kullanan kullanıcılarının aradıkları kelimeleri saklaması. Bu projede kullanıcılar üye girişi yaptıktan sonra aradıkları kelimeler google tarafından saklanacak.
Kuzuoğlu bu konu ile ilgili de şunları yazmış gazetedeki köşesinde: “Bütün bunları düşünürken Google geçtiğimiz günlerde yeni hizmetini yürürlüğe soktu ve paranoyakların çorbasına tuzu tepeleme bastı. Search History (Arama Tarihçesi) adını taşıyan bu hizmette yaptığınız aramaların tümü sizin de kullanabileceğiniz bir şekilde kaydediliyor. Ne aramışsınız, karşınıza çıkan sonuçlardan hangilerine tıklamışsınız, hepsi arşivleniyor. Hattâ isterseniz karşınıza çıkan takvimde hangi gün neleri aradığınızı bile görebiliyorsunuz. Yetmez gibi bu hizmet birbiriyle ilgili aramalarınızı da ‘sezip’ tavsiyelerde bulunuyor”
Tüm bunlar belki sizlere normal gelebilir. Bu kadar paronayak olmaya gerek yok diyebilirsiniz.
Ancak Amerika’da ciddi olarak dijital mıknatıs işlevi görecek, dijital dünyadaki hareketler sayesinde terörist saldırıları önceden belirleyecek projeler için milyonlar harcandığını düşünürsek yazılanları kulak arkası yapmasak iyi olur. Nuh Gönültaş ve Eşref Günaydın’ın yazdıkları Dijital Röntgenci kitabında bahsettikleri gibi Amerika’da bütün dünyayı izleyebilmek için çeşitli projeler geliştiriliyor.
Aslında kötü niyetli kişilerin bile bile lâdes diyerek kendilerini internette deşifre etmelerini beklemek saflık olur. Ancak bu sistemler sayesinde kullanıcıların epostaları, arama motorlarında aradıkları kelimeleri sayesinde o kullanıcıların düşünceleri, ilgileri öğrenilebilir. Kullanıcılar bazındaki değerler ile de o toplumun ortalama görüşüne ışık tutacağı bence muhakkaktır. Amerika’nın Türkiye’de kendilerine karşı bir tavır olduğunu gündeme getirmesi toplumun düşüncelerinin ne derece önemli olduğunu gösteriyor.
Tüm bunlar göz önüne alındığında dijital dünyada daha dikkatli olmamız gerekmez mi? “Dijital Röntgenci” kitabında denildiği gibi: “Sam Amcanın soğuk nefesi” ensemizde mi?