Dergicilik Zor İş Vesselâm
Halit Yıldırım

  Sayı: 114 -

Tweetle

GİRİŞ:

Yazının başlığını okuyunca “hangi iş kolay ki?” diyebilirsiniz. Ekmek bile çiğnenmeden yutulmuyor derdi büyüklerimiz. Lâkin kolaysa başına gelsin sözünü de yabana atmamak lâzım hani… Hele de serde okur-yazarlık ve edebiyatçılık varsa kimi zaman güncel edebiyatı takip etmek için kitapçı vitrinlerindeki dergilere koşarsınız. Birçok yazar da –tabiri caiz ise- kendisine başını sokacak sıcak bir yuva ararcasına yazılarını, fikirlerini, çizimlerini gönül rahatlığı ile yayınlayabileceği fikrine, zikrine uygun dergiler arar ve sürekli dergilerin kapılarını çalar. Hattâ bu işte birazcık tecrübelendiyse, yazarlardan oluşan bir çevresi ve bir de sponsoru varsa kolları sıvayıp dergici de olabilir. Çünkü bir insan bir şeyler yazıyorsa bir derdi, gelecekle ilgili endişeleri, kaygıları vardır. Bu dertleniş, bu endişe, bu kaygılar, dergilerin sebeb-i zuhurudur.

Dergicilik denilince akla ilk olarak Cemil Meriç’in “Dergiler hür tefekkürün kalesidir.” sözü geliyor. Sıkı okuyan ve eli iyi kötü kâlem tutan biz edebiyatçılar, dergiciliği önemseriz. Zira bir edebiyatçı, dergisiz bir dünya düşünemez. Dergi onun için bir mektep, bir dergâh ve sonrasında dünyaya açılan bir kapıdır. Orada ham iken pişer, olur… Orada edebiyatın edebini öğrenir, çilesini doldurur, tertibi, disiplini orada edinir ve orada dilini ve üslubunu bulur. Bu yüzden dergiler, okurun ve yazarın gönül iklimini besleyen gümrah ırmaklardır.

DERGİCİLİĞİMİZİN DÜNÜ - BUGÜNÜ:

Kimilerine göre ülkemiz “dergiler mezarlığıdır.” Zira dergiciliğin geçmişine baktığımızda çok sayıda dergi yayınlanmasına rağmen kimi ilk sayıdan sonra kapanmış, kimisi üç beş sayı, kimisi üç beş yıl varlığını sürdürmüş. Kimi maddi imkânsızlıklardan, kimi sansürden, kimi ekibinin dağılmasından dolayı varlığını devam ettirememiş.

Tanzimat sonrasında ülkemizde esen Batıcılık rüzgârları edebiyatımızı da etkisi altına almış. Batıda 17. yüzyılda ortaya çıkan dergicilik faaliyetleri bizde 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra başlamış. Bu yüzden ilk dergilerimiz Avrupa’da olduğu gibi bazı ilmî cemiyetlerin yayın organı olarak ortaya çıkmış. Bu dönemde çıkarılan ilk Osmanlı dergisi, 1849-51 yılları arasında 28 sayı çıkan Vaka-i Tıbbiye’dir.

1862 yılında Münif Paşa tarafından çıkarılan ve Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye adlı derneğin de yayın organı olan Mecmua-i Fünûn, tarihimizde gerçek anlamda ilk dergi olarak kabul edilmiş.

Daha sonra yayınlanan pek çok dergiden birisi olan 1891 yılında çıkarılan Servet-i Fûnûn dergisi, yenilik yanlısı Servet-i Fûnûn veya Edebiyat-ı Cedide dediğimiz akıma da isim olmuş. Tabi derginin politikasına muarız olup eski edebiyatı savunanlar da 1894 yılında Malumat dergisini çıkarmışlar.

İslâmcı akımının öncüsü olan Sırât-ı Müstakîm ise 1908’de yayın hayatına başlamış. Ebül‘ulâ Zeynelâbidin ve H. Eşref Edip (Fergan) ve Mehmed Akif derginin önemli isimlerinden. Bu dergi, Said Halim Paşa’nın teklifi ve Mehmed Âkif’in gayretleriyle 1912’de çıkan 183. sayıdan itibaren formatını büyük oranda koruyarak Sebîlürreşâd adıyla yayımını sürdürmüştür. Sebilürreşad hâlâ yayın hayatını sürdürmektedir. Ağustos 2022’de 1079. sayısı çıktı.

Millî Edebiyat akımının öncüsü olan Genç Kalemler dergisi de 1910-1912 yıllarında Selanik'te yayınlanmaya başlamış ve millî bir edebiyat oluşturulması için önce dilde sadeleşme gerektiğini savunmuş. Hattâ dergi böylece Yeni Lisan hareketini başlatmış.

1918 yılında Yahya Kemal tarafından kurulan Dergâh dergisi, 1990 yılında tekrar kurulmuştur. Bu kez Ezel Erverdi yönetiminde ve Mustafa Kutlu editörlüğünde yayın yapan dergi 2022 yılının Şubat ayında yayınladığı bildiriyle 384 sayıdan sonra yayınına ara verdi.

Cumhuriyet ideolojisi doğrultusunda yayın yapan Varlık dergisi de 15 Temmuz 1933'te Yaşar Nabi Nayır tarafından kuruldu. Derginin Ağustos 2022’de 1379. sayısı yayınlandı.

Cumhuriyet sonrası muhafazakâr kesimin muhalefet cephesini oluşturan ve Necip Fazıl Kısakürek’in kurduğu Büyük Doğu dergisi de 17 Eylül 1943’ten 5 Haziran 1978’e kadar aralıklarla 35 yıl yayın hayatını sürdürerek toplam 16 devrede 512 sayı olarak yayımlanmış.

Garip akımına tepki duyan bir grup şair tarafından 1950’de kurulan Hisar dergisi de edebiyatımızda iz bırakan bir dergidir. Dergi etrafında toplanan şairler “Hisarcılar” olarak anıldı. 1957 yılına kadar 7 yıl boyunca aralıksız 75 sayı çıkan dergi yayınına ara verse de 1 Ocak 1964’te yeniden çıkarıldı ve 1980’de 227. Sayısı ile yayın hayatına sona erdi.

İslâmi düşünce doğrultusunda “düşünce, edebiyat ve siyaset dergisi” olarak yayın yapan Diriliş dergisi de Sezai Karakoç’un önderliğinde 1960-1992 yılları arasında toplam 396 sayı yayımlandı.

Diriliş dergisinin yayınına ara vermesi üzerine kendilerini ifade edebilecek yeni bir mecra edinmek maksadıyla, Nuri Pakdil’in öncülüğünde M. Akif İnan, Rasim Özdenören ve Erdem Bayazıt tarafından Edebiyat dergisi kurulmuştur. Şubat 1969’da ilk sayısı yayımlanmıştır. Aylık olarak yayımlanan Edebiyat, Aralık 1984’e kadar toplamda 157 sayı çıkmıştır.

Milliyetçi muhafazakâr çizgide yayın yapan Türk Edebiyatı dergisi de 1972 de Ahmet Kabaklı tarafından kurulmuştur. Halen yayın hayatı devam eden derginin Ağustos 2022 tarihinde 586. sayısı yayınlandı.

Daha önce Büyük Doğu, Diriliş ve Edebiyat dergilerinde yazan Rasim Özdenören, Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Akif İnan, Nazif Gürdoğan, Bahri Zengin ve Hasan Seyithanoğlu bir araya gelerek, 1976 yılında Mavera dergisini kurdular. Dergi 1990’a kadar aylık edebiyat dergisi olarak toplamda 164 sayı çıktı.

Bu listeyi daha da uzatmak mümkündür. Saydığımız bu dergiler bugün yayın hayatına devam eden birçok dergiye ilham olmuştur. Bugün yayın hayatına devam eden Hece, Yedi İklim, Bir Nokta, Ay Vakti, İtibar, Dil ve Edebiyat, Edebiyat Ortamı ve diğerleri dergiciliğimizde okul özelliği kazanmış önemli dergilerdendir. 

1990 yılında kurulan Kardelen dergisi de üçer aylık periyotlarla 32 yıldır yayınına devam ediyor. Derginin son sayısı Temmuz- Eylül 2022 tarihinde 113 olarak çıktı.

E-DERGİLER

Teknolojik ilerlemeler sayesinde baskı kalitesi, dizgi, sayfa düzeni, resim, grafik gibi unsurlar kolaylaşırken internet dergiciliği de bugün farklı bir sektör hâline geldi. Matbu yayıncılık kan kaybederken dijital ortam dergiciliğine doğru bir kaçış var gibi. Hece Taşları, Açıkkara, Yitik Bavul, Şemsiye, Dilhane ilk aklıma gelenlerden. Her gün halkaya yeni dergiler ekleniyor.

Bunun yanında birçok dergi aynı zamanda internet sitesini kurarak okuyucusu ile irtibatını sağlıyor, yazılar dijital ortamda da okuyucu ile buluşuyor. Bu süreci krize çevirmeden yönetenler; hem matbu dergilerini yürütüyorlar hem de internet ortamını dergilerinin lehine çevirebiliyorlar.

E kitap, sesli kitap gibi uygulamalar da işi cazip kılsa da telif sorunu büyük bir handikap olarak ortada duruyor. Gerçi matbu edebiyat dergilerde maalesef yazara telif ödemek neredeyse imkânsız gibi. Yazara dergi gönderilirse bu bile bir telif sayılabilir.

ANA HATLARIYLA DERGİCİLİĞİMİZİN SORUNLARI:

Günümüzde bir hayli dergi yayın hayatında ama varlığını sürdürebilmek için âdetâ sorunlarla boğuşmakta. Hangi derginin yöneticilerine “sorunlarınız nedir?” diye bir sorsanız, bir dokun bin ah işit kabilinden birçok sorun dinlersiniz. Dergi sayısındaki artışın yanında okur azlığı, dağıtım, sponsorluk, reklâm alıp almama gibi sorunlar da edebiyat dergiciliğinin başında kâbus gibi durmakta. Günümüzde, matbu edebiyat dergileri reklâmlarla, çevresindeki insanların bireysel katkılarıyla, ait olduğu siyasî, ticarî veya dinî grubun desteğiyle varlığını sürdürmektedir. Okuyucusunun katkılarıyla ayakta duran dergi sayısı yok denecek kadar azdır sanırım.

Son yaşanan ekonomik kriz de işin tuzu biberi oldu. Kâğıt ve mürekkep fiyatlarının uçmuş olması dergicilerle birlikte tüm yayıncıları kara kara düşündürüyor.

İnsanlarımız kitaba, dergiye para vermek istemezken, sigaraya, alkole ve eğlenceye daha fazla para harcayabilmektedir.

Edebiyat dergileri, aboneleri sayesinden ayakta durur. Ancak abonelik sistemi de maalesef ülkemizde çeşitli sebepler yüzünden sağlıklı bir şekilde yürüyemiyor. Okuyucu abone olduğu dergiyi her sayısının adresine muntazaman gelmesini istiyor. En ufak bir aksaklıktan rahatsız oluyor ve dergi idaresine karşı güvensizlik duymaya başlıyor. Oysa posta dağıtımını yapan resmi ve özel kuruluşlar posta kutusuna gönderilen dergi paketlerini bile “adres bulunamadı” diye geri gönderebiliyorlar. Bu yüzden de okuyucu dergiyi canı istediği zaman almayı tercih ediyor.

Derginin her sayısının da vitrinlerde olması dağıtım tekeline takılmakta… Yasal zorunluluk olmasına rağmen yaygın dağıtım şirketleri satış adetlerinin azlığı nedeniyle kârlı bulmadıkları edebiyat dergilerinin dağıtımını yapmak istemiyor. Ön ödemeler, yüksek iskonto oranları gibi şartlarla dergicilerin gözünü korkutup dağıtım taleplerini çekmelerini sağlıyorlar. 

Kitapevleri de pek fazla satılmayan bu dergilerin çetelesiyle, muhasebesiyle uğraşmak istemiyor.

SONUÇ:

Son söz olarak diyoruz ki, dergicilik zor iş vesselâm. Ancak zorluğu aşmanın da bir yolu olmalı. Var olma savaşı veren Edebiyat dergileri Kültür Bakanlığı tarafından desteklenmelidir. Destekleniyor ama bu destek biraz daha yaygınlaşmalı. Kütüphaneler süreli yayınları satın alarak bu desteği devam ettirmelidir. Elbette bunun da bir şartı şurtu olmalıdır. Lâkin şartlar da üzüm yemek üzerine bina edilmelidir. Elbette dergi yönetimleri de bu şartları yerine getirmelidir. 

Matbuatın posta ve kargo işlemlerinde indirimler ve benzeri kolaylıklar yaygınlaştırılmalıdır. Şu an bir derginin maliyetinden fazla kargo ücreti istenmektedir. 

Kargo/lojistik firmaları da kendilerine çeki düzen vermelidir. Gönderinin sağlıklı bir şekilde ve zamanında yerine ulaştırılması sağlanmalıdır. Basit bahanelerin arkasına sığınılmamalıdır.

Bir hadisi şerifte “Âlimin ölümü âlemin ölümü gibidir” buyurulur. Bir derginin kapanması da bir okulun, bir mektebin kapanması gibidir.  Bu yüzden diyoruz ki dergiler yaşasın, yaşatılsın…