Tractatus: Y?ntembilim ??z?mleme Usulleri, Bilim Manty?y ve Muhasebe Tarihi ?zerine Etkileri
Sinan Ayhan

  Sayı: 58 - Ekim / Aralık 2007

Tweetle

Işık Sızdırmaz Odalardan Kaçış

Şaşa içinde sefaletin 18. yüzyıldaki krallığı Fransa’da, 1789 ihtilaline doğru son Lui’lerin maliye bakanlığını yapmış Turgot’un bir kuramı vardır; "ilerleme kuramı". Turgot, insanlığın bütün itibariyle yavaş da olsa, daha büyük yetkinliğe doğru durmaksızın ilerlediğine inanır. Doğal olgular sabit işlev yapılar içinde devinirken; insanlık, her biri öncekinden koparılamaz dizinlere bağlı yeni aşamaların art arda gelişiyle atılım yapmaktadır. Bu kuram, kültürün bütün devresel yapısı yan yana ilerler diyen orijinal bir fikir de içermektedir. Yani Turgot’un görüşüne göre din, ahlak, sanatlar, bilgi, kültürel, ekonomik ve siyasal kavramlar organik bir bütün halinde ve aynı anda değişim süreci gerçekliklerini yeni devresel yapılara taşır ve aralarındaki formüler bağ o kadar kuvvetlidir ki biri değişince, hepsi birden değişir.(I)

Değişim süreçleri bağlamında muhasebe disiplini, iş dünyasında organize etme ve yönetme fiillerinin öne çıktığı evrede ekonomik işleyişin ve değişim hamlelerin sağlamlaştırılmasının önemli bir unsuru olmuştur. Işık iş dünyası açısından ne kadar gerekli ise muhasebe de iş dünyası için o derece gereklidir.(II) Gelişen bir iş dünyası kendi özel uygulamalarına uygun muhasebe uygulamalarının da geliştirilmesi ihtiyacını doğurmuş ve muhasebe organizasyonel kültürün yapılanmasında en çok değişimin yaşandığı alan olmuştur. Bu uygulamalar tarihi, bir süreç olarak araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Çünkü muhasebe davranışıyla organizasyonel kültürde olduğu gibi toplum gelişimleri, algı düzeyleri arasında bir ilişkinin olduğu gözlenmekte, ardından böyle bir ilişkinin bilimsel çözümleme yollarının araştırılma ihtiyacı hissedilmektedir. Her ulus için ayrı muhasebe karakteri ortaya çıkması sebebiyle çözümlerle gerçekliğin sınayabilmesi açısından araştırmalarda uygulanacak yöntembilimin nasıl olacağı konusu literatürde öne çıkan bir sorundur.

Sosyoloji ve Muhasebe Tarihi

Muhasebe tarihi, muhasebe, organizasyon ve toplum arasındaki girift ilişkilerin çözümlenip cisim bulduğu bir yerdir. Daha derinden bakıldığında ise insanların düşünme biçimlerini, ticari bir ilişki problemini çözme mantıkları, toplumdan edindiği bilgiyi kullanma tarzını, kısaca insanlığın giriftleşen sosyal yapılar karşısında oluşturduğu kültür ve çevrelerinde gelişen olayları anlamlandırma izlerini taşıyan ve bilişsel bir ilerlemenin tarihinin okunduğu bir betiktir muhasebe. Bu yapı içinde değişen, şekillenmiş olan sadece muhasebe olmaz, bunun yanında politik ve sosyal organizasyonlar da buluşa ve yeni keşiflere dönük olasılıklar üzerinde bir dönüşüm geçirir.(III)

Muhasebenin, ekonomik faaliyetlerin etkinliğine yol vermek için gerçek finansal olayı ortaya koyucu şekilde, sınıflama, kaydetme ve raporlama sanatı olarak tarifi; aslında muhasebenin rolünün ticari ve endüstriyel kapitalizmin global oluşumunun bir temsil ifadesi olduğu görüntüsünü vermiştir.  Werner Sombart ve Max Weber gibi tarihi sosyologlara göre, ticari ve endüstriyel ölçülerin etkisi altında oluşan muhasebe sistemlerinin yordamları ve uygulamaları, batı için modern kapitalizmin kılavuz simgelerinden olmuştur.(IV)

Politik ve sosyoekonomik çevrenin muhasebe oluşumlarını etkilediği tezi ileri sürüldüğü devirlerde, muhasebe tarihi üzerine yapılan çalışmalar henüz teknik bir bakış açısıyla yürütülmekte, muhasebe disiplinine daha çok kurumsal gelişme süreçleri üzerine kullanışlı, teknik bilgi edinme alanı olarak bakılmaktadır. Bu dar, teknik bakışa ilk olarak meydan okuyanlar, İngiliz muhasebe tarihi üzerine yaptıkları araştırmalarla Loft ve Hopwood olmuştur. 1914 ile 1925 yılları arasında İngiltere’deki maliyet muhasebesi belgeleri detaylandı- rıldığında, Loft tarafından, muhasebenin sadece teknik bir süreç olmadığı veya politik ve sosyal sonuçların gözlendiği bir alan olmadığı; muhasebenin politik ve sosyal öğeler içeren kendine has bir eylem düzeyi olduğu ileri sürülmüştür. Hopwood’un arkeolojik vaka ve örneklendirmeleri, muhasebe değişikliklerini oluşturan etki çeşitliliğini, kurumsal düzeyde muhasebenin üstlendiği kurucu, geçirgen rollerin ne olduğunu ve birbirini takip eden kurumsal değişikliklerin önkoşullarını mevzi değiştirmeye zorlayabilen muhasebe farklılıklarını ortaya koyma yollarını göstermiştir.(V)

Muhasebe Tarihinde Gelenekçi ve Kritik Edici Yöntembilim Yaklaşımları

Gelenekçi(eski) yaklaşım dışında farklı araştırma kollarının ortaya çıkması(yeni) bu kolları ve görüşlerini bir sınıf başlığı altında adlandırma sorununu da beraberinde getirmiştir. Muhasebe tarihindeki araştırmalara bazı araştırmacılar, "alternatif muhasebe araştırmaları" derken, bazıları "yeni muhasebe tarihi" yaklaşımı, "eleştirel(kritik eden) veya radikal muhasebe" veya "yeni muhasebe araştırmaları" demeyi tercih etmiştir. Bu muhasebe tarihi araştırma anlayışları "kritik edici bir muhasebe" gelişiminin bir ifadesi olmuş ve kendi kökenlerinden hareketle muhasebe kuramı ve uygulamasının sosyal karakterini dillendirmeye çalışmıştır.(VI) Kritik edici bir muhasebe anlayışı, aynı zamanda, pratik veya uygulamaya dayalı bir bağlam muhasebesiyle eş anlamlı kullanılmaktadır.(VII)

Kritik edici yaklaşım, muhasebe süreç ve uygulamalarının rol tanımlarıyla, muhasebe mesleğinin toplum içindeki işleviyle anlaşılabilen ve bu süreç ve uygulamaların bir evlilik kurduğu ortaklıklar içinde değişimler sonucu etkilenen muhasebe süreç, uygulama ve mesleki eğilimler arasında uygun çözümlemeleri ifade etmeye çalışan bir yaklaşımdır.  Alternatif teorilerin bir şemsiye altında toplanıp kritik edildiği alan, bir nevi "teorioskopi" diye tarif edilebilecek bir düşünce yapısıdır. Focaultcu yıkıp tekrar kuran paradigmaların olduğu yeni çözümleme tekniklerinin olduğu yöntembilimler. Alman Kritik okulu temsilcisi Habermas yöntem bilimsel yaklaşımına göre kritik çözümleme sürecinde modern ve postmodern uzuvların birbiriyle kaynaşması gözlenir.(VIII) Felsefeyle atbaşı giden bu yaklaşımlar, Derrida kökenli  "yapıçözümleyeci" bir ifadeyle yıkıp yeniden kurmacı bir kurgu içinde hareket etmeyi karakter edinmişlerdir. Anlam, metafizik öğeler ve zıtların hiyerarşisi; bunların hepsinden bir gövde çıkaran çözümleme yöntembilimi.

Yıkıp yeniden kuran kritik edici bir araştırmacı bilimselliği sağlamak için hiyerarşik kurmacalara kaçsa bile, sıralamalı bir yol izlemekten kendini alamaz. İster gelenekçi, ister kritik edici, isterse yeni klasizma yaklaşımından olsun, öncelikle "bir muhasebe tarihi araştırmacısı, kendisinin bir hedefler dizisine sahip olması gerektiğinin bilincinde olmalıdır. Öncelikle ispatlanması gereken bazı noktaların tespit edilmesi gerekir; daha sonra bu noktaların odaklandığı hedefteki temel öğeler ortaya çıkarılmalıdır; sonuç olarak hedeflerinden ve seçeneklerinden yararlanarak ona lazım olan araçları kullanılır hale getirmelidir."(IX)

Muhasebe Tarihi üzerine Yöntembilim Mantığının Geliştirilmesi

Muhasebe bulunduğu çevrenin, yükümlülüklerden türemiş bir fonksiyonudur; bu  muhasebenin teknik ve sosyal yönleri arasında girift bir ilişkinin olduğu ve dolayısıyla teknik cephenin sosyal cephe göz ardı edilerek işlerlik kazanamayacağı anlamına gelir.(X) Durkheim’a göre sosyolojinin ilk kuralı negatiftir; sosyologa sıradan düşüncenin dünyasından kaçmayı ve dikkatini olaylara doğru çevirmeyi öğretir. Ama yine de, araştırılmaya girilmeden önce bütün ön-fikirler sökülmelidir.(XI)

Kanıt ve belge tarihin bir işaretidir. Kanıtlar "tarihsel gerçeklik" kavramının yapısının inşasında kullanılır.(XII) Kanıtsız ve belgesiz muhasebe tarihi olmayacağı bilinmelidir.(XIII) Literatürde kanıtların birincil ve ikincil kanıtlar tarifi üzerinde bir tartışma olmasıyla birlikte felsefi akıl yürütmenin açtığı imkânlar sayesinde karşılaştırma, muhakeme etme ve yorumlama üstünlüklerimizi kullanarak tarihi kanıtların bir bağlama erdirilmesi açısından iki veri üzerinden gidilebileceği konusunu tartışmaya açılabilir:

·Antropolojik ve Arkeolojik Kanıtlar

·Bilimsel, İstatistiksel Araştırmalar ve Sosyolojik Çözümlemeler...
Aslında birinci kategori, ikincinin bir "devre-yapısal" parçası haline gelmiştir.  Yeni kuramcı veya araştırmacı, elindeki verilere üç şekilde yön verebilir:(XIV) Bu yön verme işi,
·Muhasebe yazarlarının tarih ve doktrinler üzerine
·Muhasebe uygulamacılarının tarihi olarak oluşturdukları etkiler üzerine
·Muhasebenin sosyal tarihi ve onun etkileri üzerine
olabilir.  Muhasebe Tarihini bir tarih felsefesi perspektifinden hareket ettirmek olgusal ve fiziksel kanıtları doğru bir tez üzerinde dizinlemek anlamına gelecektir. Dizinler bağlamların habercisidir. "Sosyal-bilimsel" kuram oluşturmanın bağlama bağımlılığı ne arka plandaki kabullerin düşünme istemiyle, ne bütünüyle açık bir bilim dilinin kurulmasıyla aşılamazsa, bilimsel araştırmanın düşünme istemi ilişkilerini baştan, kuramın içine alma düşüncesi yöntembilimsel olarak akla yatkındır.(XV)  Kanıtlara dayalı bir açıklama olarak "şeylerin ve olayların fiziksel olarak ölçülebilir görüngü alanı üzerine geliştirilen önermeler, yalnızca amaçlı rasyonel eylem için teknolojik ve stratejik yönlendirmelere; önceden simgesel olarak yapılandırılmış anlaşılabilir anlam bağlamlarında açığa vurulan gerçekliğin görüngü alanı üzerine geliştirilen önermelerse, yalnızca, iletişimsel eylem için olan pratik bilgi devrelerine çevrilebilir."(XVI)

Önermelerin bağlamlaştırdığı açıklamalar, Turgot’un gözüyle tahlil edildiğinde, devreler arası organik kontakların bir ifadesi olur ve ortaya epistomolojik kategorileri belirgin bir sosyal tarih görüşü veya bir alt-disiplin uyarlaması olarak muhasebe tarihi üzerine bağlamları kuvvetli pratik bir açıklama çıkar. Sonuçta muhasebe disiplini kuramcıların elinde, pratik yönelmeleri güçlü ve "toplum üzerinde etkisi olan sosyal bir nesneye dönüşür."(XVII)

Tarih ve Yöntembilimi Açılımı

Açıklama genelleme demektir; ama kimi zaman gözlenemeyen bir olgu makul varsayımlar üzerinden yorumlanır veya açıklanır.(XVIII) Her bilgi bir yorumdur; yazılı kaynakların anlaşılmasında yapılan işlem varlığın her kavranışı konusunda bir benzerlik veya paralellikler (analoji) kurmaktır.(XIX) Edinilen verilere göre kafamızda anlamlandırdığımız senaryo gelişi güzel bir senaryo veya yorum değildir; mutlak ancak bir sezide verili olabilir,(XX) bu yorumsal hüküm sezgiye dayalı nesnel eşiklerden sıçrayan ve mantık unsurları olan bir üst fikir örgüsünün vatanıdır.  Bu üst fikir örgüsü; ister nesnel, ister öznel olan tarif ve tahlil edileni sembollerden, paralelliklerden ve benzerliklerinden de öteye geçirmeye çalışır. "Heurustic, yani geçici dayanaklık" durumu da buraya kadardır. Bundan sonra bir gerçeği izafi olarak bilecek yerde onu mutlak olarak ele geçirecek; bu gerçeklik hakkında bir takım görüşler kabul edecek yerde ona girip yerleşecek; onu tahlil edecek yerde onun hakkındaki seziyi edinecek; en sonra da onu her türlü ifadenin ötesinde sezip kavrayacak yol varsa bu yol metafiziktir.(XXI) Bizim üst fikir örgüsü dediğimiz ve bilimsel eşiğin ötesinde imkânları olduğunu düşündüğümüz kavram da bu metafizik algıyı eşik edinmiştir.

Diyelim eski resimler üzerinde gidilerek devletlerde verginin nasıl toplandığına, kimlerin vergi topladığına ve verginin o medeniyet üzerinde ne için ve kimin adına toplandığına dair hükümlere varmak; Marco Polo’nun veya İbni Batuta’nın gittikleri yerlerdeki insanların yaşamı üzerine, bulundukları medeniyetin mimarisi ve yemekleri üzerine söylediklerine bakarak o günün ekonomik yapısını, işleyişini tahmin etmek gibi.Ama gözlenemeyen olgunun açıklayıcı gücü, gerçek zamanlı gözlenmiş olan olgunun genel yasasına oturan bir içerik örtüşmesinden doğmaktadır.(XXII)

Muhasebeye dair "eleştiri üzerine kurulmuş bir düşünce" oluşturmak nasıl olur, asıl sorunumuz budur.  Muhasebe tarihi açısından o medeniyete ait eleştirel düşünce nedir? Kimler ne yapmıştır ve ne gibi genellemelerden çıkılıp hangi yeni genelleme düzeyine varılmıştır? Başka disiplinlerde olduğu gibi muhasebe disiplininde de kültür etkisinin egemenliği gözlenmektedir. Kültür daha çok düşünce tarzlarının davranış biçimlerine dönüşmüş şeklidir. Dolayısıyla düşünce tarzlarındaki farklılık muhasebe davranış biçimlerindeki farklılığı da beraberinde getirecektir. Yaptığımız Reichenbach’ın matematik kavrayışın hakim zorunlu ilişkiler üzerinden akıl yürütme yasalarına aykırıdır ve bu ilişkilerle ampirik nesnelerin algılanışlar arasında derin farklar vardır. Reichenbach, Platon’un idealar teorisini eleştirerek, mantığın çözümleme yöntemi yerine renkli tasvirlere, benzerliklere veya analojiye başvuran kuramcının, bu dünyanın gerçekleriyle değil, daha üst bir anlamda gerçekliği olan bir dünya icat ettiğini söyler ve bu tür bir kullanımın bilimsellikten uzaklık anlamına geleceğini iddia eder.(XXIII) Bizse aynı gerekçelerle bir şey üzerine yapılan çözümlemeler sayesinde bu sezgisel hükmün, daha üst bir dünyada daha kapsamlı bir zorunlu ilişki ağına işaret ettiğini düşündüğümüzden alt dünyadaki mantık çözümlemesine göre daha geçerli kalacağı fikrindeyiz ve bu yüzden analojileri bu araç olarak kullanmaktan çekinmiyoruz. Analojilerin bulgu ve sezgisel bilgi edinme(veya "heuristic", yani geçici olarak işlenen varsayım anlayışı) düzeyinde işlerliğinin olduğu bizi daha çeken bir fikirdir çünkü.

Sonuç: Bilimsel Yorum Eşiği

Daha yeni eşikler olmasına rağmen, bir temel bakış olarak Weber sosyolojiye "interpretive-yorumlayıcı yöntem"i getirmiştir. Toplumsal hareketi bir evrim içinde algılar ve ona göre yorumlar. Çünkü "bir bilim yalnızca yöntemleri sayesinde değil, geliştirdiği kavramlar sayesinde de geçerlidir."(XXIV)
Weber’in anlayışına göre biçimsel ve anlamsal akılcılığın çatışmasından ekonomik faaliyetin içeriğinin tartışılır hale gelmektedir. Biçimsel akılcılık muhasebe uygulamasındaki mümkün niceliksel uzantıları kapsarken; anlamsal akılcılık terimler ve değerlerin eyleme çevrilebilir hacmini temsil eder.
Muhasebe tarihi araştırmacısı Degos’a göre ise; tarih alanında araştırma yapan bir kişi araştırmasında hedefler bütününü, seçenekler bütününü ve tutumlar bütününü çakıştırması ve çözümlemesi gerekir.(XXV) Çünkü en nihayet faktörlerin açıklanıp titiz bir şekilde incelenmesi bilimsel yorumun veya açıklamanın isabetliliğini ve gücünü artıracaktır.

-------
(I) Kenneth Bock, "İlerleme, Gelişme ve Evrim Kuramları", Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet, çev. Aydın Uğur, Ankara, Ayraç Yy., 2002, s. 65
(II)J.E. Sterrett, "1.Dünya Muhasebeciler Kongresi Açılış Konuşması", Muhasebe ile İlgili Dünya Kongreleri ve Türkiye Muhasebe Kongre ve Sempozyumları, İSMMMO Yy., Yayın No: 67, İst., 2006, s.444
(III)Shen Chimin, "The Rise and Fall of Debit-Credit Bookkeeping in China: History and Analysis", The Accounting Historians Journal, June 1998, (Çevrimiçi) http://www.findarticles.com/p/articles/ mi_qa3657/is_199806/ai_n8800792, 06.06.2006
(IV)Robert Gardella, "Squaring Accounts: Commercial Bookkeeping Methods and Capitalist Rationalism in late Qing and Republican China", The Journal of Asian Studies, Vol 51, No 2, May 1992, p.317
(V)Chimin, Ibid.
(VI)Richard Fleischmann-Vaughann S. Radcliffe, "Divergent Streams of Accounting History: A Review Call for Confluence", Sixth Interdisiplinary Perspectives on Accounting Conference, Manchaster, 2000 (Çevrimiçi) http://les.man.ac.uk/ipa/papers/2.pdf, 10.03.2007
(VII)Tony Tinker, "For Criticism: the Critical Renewal of Professional, Foucauldian, Etnographic, and Epistemic Studies in Accounting", Sixth Interdisiplinary Perspectives on Accounting Conference, Manchaster, 2000, p.2 (Çevrimiçi) http://les.man.ac.uk/ipa/papers/29.pdf, 11.03.2007
(VIII)Fleischmann-Radcliffe, Ibid., p.17
(IX)Jean Guy Degos, "Muhasebe Tarihinde Araştırma Yöntemleri", Muhasebe ve Finansman Dergisi, çev. Oktay Güvemli, sayı 33, Ocak 2007, s.191
(X)Ahmed Riahi Belkaoui, Antecedents and Consequences of Earnings Opacity: Toward a International Contingency Theory, University of Illınois, p.9  (Çevrimiçi) http://tigger.uic.edu/~belkaoui/antecedent.pdf, 24.03.2007
(XI)Edward A. Tiryakian, "Emile DurkHeim", Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet, çev. Aydın Uğur, Ank., Ayraç Yy., 2002, s. 22
(XII)A.J. Arnold-S. McCartney, " The Creation of Myths? The Evidential Basis for Beliefs Concerning the Accounting Practices of the Earlier Railway Companies",  Uni. of Essex, August 1999 (Çevrimiçi) http://www.essex.ac.uk/AFM/Research/working_papers/WP99-11.PDF,25.03.2007
 (XIII)Degos, Ibid., s.193
 (XIV)Degos, Ibid., s.192
 (XV)Jürgen Habermas, Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine, çev. Mustafa Tüzel, KabalcıYayınevi, İstanbul,1998, s.607
 (XVI)Habermas, Ibid., S.609
(XVII)Degos, Ibid.,
(XVIII)Hans Reichenbach, Bilimsel Felsefenin Doğuşu, çev. Cemal Yıldırım, Bilgi Yayınevi, 3. bası, Ankara, Şubat 2000, s.16
(XIX)Karl Jaspers, Felsefe Nedir?, çev. İ. Zeki Eyüboğlu, Say Yayınları, 5. bası, İstanbul, Aralık 2001, s.113
(XX)Henri Bergson, Düşünce ve Devingen, çev. Miraç Katırcıoğlu, Milli Eğitim Basımevi, 2.Bası, İstanbul, 1986, s.218
(XXI) Bergson, Ibid., s.219
(XXII)Reichenbach, Ibid.
(XXIIII)Reichenbach, Ibid., s.26
(XXIV)Julien Freund, "Max Weber Zamanında Alman Sosyolojisi", Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet, çev. Kubilay Tuncer, Ankara, Ayraç Yayınları, 2002, s. 178
 (XXV)Degos, Ibid., s.193
Kaynakça:
Arnold, A.J.-S. McCartney, " ‘Bricks without Straw’? The Evedential Basis for Theories in Accounting History", University of Essex, January 2001 (Çevrimiçi) http://www.essex.ac.uk /AFM/Research/ working_papers/WP01-03.PDF,11.03.2007
Arnold, A.J. -S. McCartney, " The Creation of Myths? The Evidential Basis for Beliefs Concerning the Accounting Practices of the Earlier Railway Companies", University of Essex, August 1999 (Çevrimiçi) http://www.essex.ac.uk/AFM/Research/working_papers/WP99-11.PDF, 25.03.2007
Ahmed Riahi Belkaoui, Antecedents and Consequences of Earnings Opacity: Toward a International Contingency Theory, University of Illınois, p.9  (Çevrimiçi) http://tigger.uic.edu/~belkaoui/antecedent.pdf, 24.03.2007
Henri Bergson, Düşünce ve Devingen, çev. Miraç Katırcıoğlu, Milli Eğitim Basımevi, 2.Bası, İstanbul, 1986
Bock, Kenneth.: "İlerleme, Gelişme ve Evrim Kuramları", Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet, çev. Aydın Uğur, Ankara, Ayraç Yayınları, 2002,
Bruhns, Hinnerk.: "Max Weber: Ökonomische Theorie und Wirtschaftsgeschichte", Universität Erfurt,  26.06.2002 (Çevrimiçi) http://www.uni-erfurt.de/finanzwissenschaft/konf/Beitr %E4geHistSchools /Bruhns 300602.pdf, 22.06.2006
Chimin, Shen.: "The Rise and Fall of Debit-Credit Bookkeeping in China: History and Analysis", The Accounting Historians Journal, June 1998 (Çevrimiçi) http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3657/is_199806 /ai_n8800792, 06.06.2006
Degos, Jean Guy.: "Muhasebe Tarihinde Araştırma Yöntemleri", Muhasebe ve Finansman Dergisi, çev. Oktay Güvemli, Sayı 33, Ocak 2007
Eberhard, Wolfram.: A History of China, Third Edition, Los Angeles, University of California Press, 1969, p.41-45 (Çevrimiçi)http://www.gutenberg.org /files/11367/11367-8.txt, 10.03.2007
Gardella, Robert.: "Squaring Accounts: Commercial Bookkeeping Methods and Capitalist Rationalism in late Qing and Republican China", The Journal of Asian Studies, Vol 51, No 2, May 1992
Giddens, Anthony.: Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları, çev. Ümit Tatlıcan-Bekir Balkız, Paradigma Yayınları, 1. Bası, İstanbul, Mart 2003
Fleischmann, Richard -Vaughann S. Radcliffe.: "Divergent Streams of Accounting History: A Review Call for Confluence", Sixth Interdisiplinary Perspectives on Accounting Conference, Manchaster, 2000 (Çevrimiçi) http://les.man.ac.uk/ipa/papers/2.pdf, 10.03.2007
Freund, Julien.: "Max Weber Zamanında Alman Sosyolojisi", Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet, çev. Kubilay Tuncer, Ankara, Ayraç Yayınları, 2002
Habermas, Jürgen.: Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine, çev. Mustafa Tüzel, KabalcıYayınevi, İstanbul,1998
Jaspers, Karl.: Felsefe Nedir?, çev. İ. Zeki Eyüboğlu, Say Yayınları, 5. bası, İstanbul, Aralık 2001
Miranti, Paul J..: "Patterns of Analysis in Accounting History", Business and Economic History-Online Publication,  Vol 22, No 1, 1993 pp.114-126  (Çevrimiçi) http://www.thebhc.org/publications/BEHprint/ v022n1/p0114-p0126.pdf, 11.03.2007
Popper, Karl Raimund.: Hayat Problem Çözmektir:Bilgi Tarih ve Politika Üzerine, çev. Ali nalbant, Yapıkredi Yayınları, 2. Bası, Nisan 2006
Reichenbach, Hans.: Bilimsel Felsefenin Doğuşu, çev. Cemal Yıldırım, Bilgi Yayınevi, 3. bası, Ankara, Şubat 2000
Sterrett, J.E..: "1.Dünya Muhasebeciler Kongresi Açılış Konuşması", Muhasebe ile İlgili Dünya Kongreleri ve Türkiye Muhasebe Kongre ve Sempozyumları, ed. by. Oktay Güvemli et. al., İSMMMO  Yayınları, Yayın No: 67, İstanbul, 2006
Tinker, Tony.: "For Criticism: the Critical Renewal of Professional, Foucauldian, Etnographic, and Epistemic Studies in Accounting", Sixth Interdisiplinary Perspectives on Accounting Conference, Manchaster, 2000, p.2 (Çevrimiçi) http://les.man.ac.uk/ipa/papers/ 29.pdf, 11.03.2007
Tiryakian, Edward A..: "Emile DurkHeim", Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet, çev. Aydın Uğur, Ankara, Ayraç Yayınları, 2002, s. 228