Meum et Tuum-Benimki ve Seninki" D??lemi, Muhasebe ve Muhasebede K?lt?r Etkisi ?zerine
Sinan Ayhan

  Sayı: 60 - Nisan / Haziran 2008

Tweetle

Giriş: Bir İşlenmişlik Değeri Olarak Kültür, Kültür ve Ampirik Yüz

Kültür, bir zar atımı tesadüf eseri oluşmuş veya rastgele meydana gelmiş bir keyfiyet değildir; daha çok bir işlenme cevheri olan, deneyci-sınayıcı yönü ağır basan "çok-eklemli" bir kavram örgüsüdür. Antropoloji ilmi genelde, bir şeyi üstlenme, anlamlandırma ve bir şeyin kendisi olması noktasında değişik kültürlerin farklı kavramlar geliştirdiğine vurgu yapar (Velayutham and Perera, 1996 :p.66).

Bir bakıma kültür, üyeleri bir gruptan diğerine ayırt edici özellikler taşıyan bilincin şeyler karşısındaki ortak kurgusunu, kişilerin ortak melekeler edinmesini ifade eder. İnsan davranışlarını şekillendiren grup ve toplum içinde kök salmış önkoşulları içeren idrâk dilini kişinin içselleştirmesini sağlar kültür. Bu kurgu, bir yandan yetişkinler tarafından olgunlaştırılırken; diğer yandan nesilden nesile bir dönüşüm sistematiğine erdirilmeye çalışılır. Böylece kültür, topluluklar üzerinde inançlar, değer sistemleri, paylaşımlar olarak kendini gösterir. Kültür kavramını oluşturan unsurlar arasında, din, tarih, dil, eğitim gibi başlıklar da önemli tanımlamalar içinde yer alır (Ralston et al., 1997 :p.179).

Literatürde Çevresel Etkiler Tanımı

Muhasebe literatüründe çevresel etkiler diye tanımlanan unsurlar, ulusal muhasebe sistemlerinin boyutlarını anlamada anahtar kavram niteliğindedir. Ulusal muhasebe sistemleri bir çevrenin parçasıdır, yani bulunduğu çevreden soyutlanamaz. Ulusal muhasebelerin dünya ölçeğinde uluslararası muhasebe alanında kapladığı yerin ve hacmin tayini bu adı geçen unsurların etkilerinin analizi ve yorumuyla mümkün olmaktadır.

1960'tan sonra yoğunlaşan uluslararası araştırmalar, ülkelerin farklı muhasebe davranışlarını anlamlandırmada tümdengelimci ve her şeyi birbiriyle ilişkili görmeye dayalı bir ölçülendirme eğilimi göstermiştir. Bu ölçülendirmenin esas amacı ülkeler arası muhasebe uygulama farklılıklarının sebep-sonuç işliklerini açıklayabilmek noktasında yoğunlaşmıştır. Fakat gün günden farklı olarak uluslararası çatı altındaki gelişmeler, dünya üzerinde farklı usuller ve eğilimlerin ortaya çıkmasını tetiklemiştir. Bu kavramsal gelişim beli bir süreç içerisinde muhasebe davranışlarını ayırt etmede iki anlayışın hakimiyetini göz önüne çıkarmıştır; literatürde, bunlardan birincisi "tümdengelimci anlayış" ve ikincisi "tümevarımcı anlayış" olarak ifade edilmektedir.

Tümdengelimci anlayış, muhasebe davranışlarının farklılığını veya bir çevrede meydana gelen muhasebe gelişimini çevresel faktörler dediği unsurların etkilerini araştırarak gözlemler ve öyle ilişkilendirirken; tümevarımcı anlayış analiz ettiği faktörleri muhasebe uygulamalarında yer alan şablonlar üzerinden tanımlamayı tercih etmiştir. Nitekim şablonlar üzerinden getirilen tanımlamalar, muhasebede finansal tablolar açısından ölçümleme ve açıklama yapma esaslarının ayırt edilmesi noktasında önemli bir rol oynamıştır (Chanchani and Mac Gregor , 1999 :p.2).

1970'lerde Hofstede'in sonraki çalışmalara rehberlik eden araştırmaları, "kültür değişkeni"nin yapısal unsurlarını ortaya koyarak diğer araştırmalara nazaran daha belirgin bir süreç sistematiğini ele almıştır; özellikle bu araştırmalar organizasyonlarda ve kuruluşlardaki iş durumlarının davranışları etkileme biçimlerini ele almıştır (Gray et al., 2001 :p.42). Hofstede'in odaklandığı konu genel anlamada, kültür etkisi sonucu ortaya çıkan muhasebe iklimini oluşturan belirtiler ve unsurlardır; yani muhasebe iklimi açısından kültür değişkeniyle çattığı yapı ve analizlerdir.

Son zamanlarda ise, teorik içeriğe bağlı, sosyoloji felsefesinin desteklediği yeni analiz formlarında tarihsel süreci daha fazla kurcalayan farklı bir muhasebe dizgesi göze çarpmaktadır; fakat kültür bu dizge içerisinde de, ana fikre bağlı rolünü etkin bir biçimde sürdürmektedir.

Literatür Kritiği ve Çevresel Faktörler

Birçok araştırmacı muhasebenin sadece kendi alanıyla kısıtlı olmadığını, sadece kendi kurallarını koyan bir araştırma alanı olmadığını ve sadece uluslararası veya çok uluslu şirketlerin taradığı başlıklardan mürekkep olmadığını düşünmektedir. Yerel araştırmaların da tıpkı bir laboratuar çalışması gibi düşünülebileceğini ve ulusal muhasebe karakterlerinin analizlerinin bu dizgeler üzerinden yapılabileceğini iddia etmektedirler. Bu anlamda araştırmacıların araştırma ve incelemelerine kılavuzluk eden anahtar faktörler diye ifade ettiği çevresel faktörler; muhasebe farklılıklarını açıklamada ve farklı ulusal muhasebe sistemlerini ve uygulamalarını sınıflanmada bir temel oluşturmaktadır (Verma, 2005 :p.1). Fakat buradaki ana soru, hangi faktör veya faktör dizisinin muhasebe çevresinin şekillenmesinde etkili olduğu konusu üzerinden gelişmektedir.

Kültür, muhasebe disiplininde ve bu disiplinin tasarımında önemli bir etken olarak göze çarpmaktadır, tıpkı siyaset ve ekonomi çevrelerinde gözlenen etkilerinin başat olması gibi... Muhasebe disiplininde mevcut kültür etkisinin ilk fark edicisi 60'lı ve 70'li yıllarda Mueller olmuştur, fakat onda kültür etkisi diğer etkilerle birlikte anılmış, kültür etkisinin varlığı diğer unsurlara göre daha sönük kalmıştır. Hofstede ise, kültürel boyutun muhasebe davranışı oluşum sürecinde ve muhasebe davranışında önemli rol oynadığını ilk iddia edenlerden olmuştur. Ardından Gray, bu açılmış kanaldan giderek kültür ve muhasebe yargısı arasındaki bağı kurmuş ve bu unsurun varlığına dair kanıyı bir ispat hükmündeki unsurlarla anlamlı bir yapıya kavuşturmuştur.

Zamanla, eskisinden daha fazla, çevresel faktörler arasında, kültürün başat bir karakter gösterdiğini düşünen araştırmacılar çıkmıştır. Örneğin Radebaugh, kültürün sosyal sistem tarafından değiştirildiğini, bu süreçlerinin bütün diğer süreçleri etkilediğini vurgulamıştır. Buna ek olarak, Radebaugh ve Gray kültürel etkinin nasıl finansal raporlama uygulamalarını etkilediğini ayrıntılı bir şekilde tartışmışlardır. Karşılaştırmalı bir disiplin taşıyan bu çalışma sonucunda, ulusal muhasebe uygulama ve standartlarının, ülke içinde uygulanan raporlama tekniklerinin büyük ölçüde o ülkenin kültür ve tarihinden etkilendiği yargısına varılmıştır (Forzeh and Nting , 2001 :p.10).

Karşılaştırmalı Muhasebe ve Muhasebe Gelişimine dair Sınıflandırma Tanımları

Global muhasebe araştırmaları ve Karşılaştırmalı Muhasebe, ülkeler arası farklı muhasebe yordamlarının varlığıyla ve bu yordamları uyumlaştırma ve dünya ölçeğinde ekonomik bütünleşmeye katkıda bulunmak için bir uluslararası sınıflandırma ihtiyacının doğmasıyla ortaya çıkmış, büyümüş ve bugünkü halini almıştır (Chanchani ve Mac Gregor ,1999 :p.2). Muhasebe standartları üzerinden işleyen uluslararası uyumlaştırma süreci, ulusal muhasebe uygulamalarını uluslararası uygulamalarla bir paralellik oluşturmaya zorlamıştır; yine de muhasebe uygulamalarındaki farklılıklar devam etmektedir. Bu sebeple muhasebe uygulamalarını uyumlaştırma derken, mevcut ulusal ve uluslararası uygulamaların mümkün olduğu kadar birbirine benzer ve birbirine yakın olması kastedilmektedir. Farklılık temasının da biraz vurguyu artırdığı muhasebe davranışlarının uluslararası arenadaki durumu, bir sınıflandırma ihtiyacı daha çok sorunu kaşımakta ve bu sınıflandırma muhasebe gelişim ve şekillenişinin açıklanmasına da yardımcı olması beklenmektedir. Uygulamalar arası bağ ve aykırılıkların tespiti ve bunların tarifi sınıflandırma mantığıyla mümkün olacak ve uyumlaştırma veya yakınsaklık anlamında oyuncular kendilerine daha çok sebep ve sonuç bulabileceklerdir. Sonuçta sınıflandırma değişkenleri sorunsalı en fazla deşeleyen ve ulusal muhasebe karakterlerini en fazla ölçümleyebilecek olan unsurlar üzerinden belirlenmelidir (Nobes, 1992 :pp.29-56 ). Literatürün bize kazandırdığı en anlamlı mantık budur.

Günümüzün elit bir konusu olarak "global muhasebe"de, bir diğer çarpıcı ayrım veya kuşatıcı mantık örgüsü karşılaştırmalardır. Karşılaştırmalar açısından iki başlık önemlidir: birincisi ülke muhasebelerinin karşılaştırılması, ikincisi bir ülkenin tarihi süreç içindeki dönüşümü ve tarihsel dönemlerin kıyaslanması... Literatüre bağlı olarak bu iki başlık düşünüldüğünde, farklı iki ülke kültürünün kendi sınırları içinde nasıl muhasebe uygulama farklılıklarına sebep olduğunun gözlemlenmesi, araştırılması, analizinin yapılması veya mevcut ülkelerin tek tek tarihi sürece bağlı olarak nasıl sosyal, kültürel değişimler geçirdiğinin izlenmesi, yorumlanması, tarihsel dönemlerin birbiriyle karşılaştırılması, bunların muhasebe uygulamalarına etkileri, vs... o ülke muhasebesinin karakteri üzerinde varılacak yargı bakımından önemli iki keyfiyeti oluşturmaktadır.

Mueller, Nobes and Choi'ni Sınıflandırmaları

Mueller, muhasebe davranışı sınıflaması konusunun çıkış noktasında tartışmaları başlatan ve bu muhasebe uygulaması üzerinde tasavvur edilen etki setlerinin, örneğin yasal sistem, politik sistem, sosyal iklim gibi muhasebe oluşum ve gelişiminde etkili olduğu düşünülen unsurların hiçbir önkoşul belirtmeden ortaya çıkarılmasında öncülük eden kişi olmuştur. Ama Mueller, hiçbir unsura özel atıf yapmadığı gibi kültür etkisine de farklı bir vurgu yapmamıştır; kültür etkisini sadece çevresel etki setinin içinde tanımlamıştır (Gray et al., 2001 :p.37). Bu etkilerin yer yer birbirini tetikleyerek ortak bir etki oluşturduğu da göz ardı edilmemelidir. Mueller'in çevresel etki verileriyle ilgili çerçevesini, başka başka uzantılarıyla kendi kurgusuna uyarlayan Nobes olmuştur. Onun sınıflaması, dönüşümcü anlayışın teorik bir türevi olmuştur ve daha çok batı ülkelerinin muhasebe davranış kimliğini ortaya koymaya yöneliktir. Her ne kadar Mueller ve Nobes'un çalışmaları kültürel etkinin üzerinde yoğunlaşmasa da; özellikle Nobes'taki mikro ve makro ekonomik sistem ayrımı, daha mikro bir sınıflandırma içeriğine nüfuz etmeyi sağlamış (Gray et a.l, 2001 :p.37) ve kendiliğinden kültür etkisinin hatlarını daha bir belirgin hale getirmiştir. Daha sonra Mueller ve Choi beraber, çevresel etki analizlerin uluslararası muhasebe davranışı kavramlarının her türlü türevinin temelini oluşturduğunu iddia etmiştir. Bunun anlamı, muhasebede gerçekleşen herhangi bir yeniliğin muhasebe disiplinin içinde yer alan unsurlardan çok, çevresel faktör dediğimiz dış etkiler sonucu meydana gelmiş olmasıdır. İlk ifade edicileri tarafından bahsi geçen faktörler beş unsur altında sınıflandırılmış ve yasal, politik, mesleki etkiler ve sosyal iklim başlıkları altında incelenmişlerdir. Hepsinin bir bakıma bileşkesi gibi addedebileceğimiz "sosyal iklim", aslında kültürel unsuru ve onun diğerleri üzerindeki üstünlüğünü temsil eder.

Hofstede'in Değerler ve Gray'in Tanımlama Modeli

Hofstede'in geliştirdiği model, kültürün sosyal iklim üzerinde bir ortak akıl gibi sistemleşmiş olması haline dayanmaktadır. Dolayısıyla kültür dediğimiz vakit, kurumların yapıları ve işleyişleri üzerinde etkin olan ve mevcut kurumları şekillendiren sosyal değer setlerini de kast etmiş oluyoruz (Salter ve Niswander, 1995 :p.380). Bunların oluşum özelliklerini toplumsal sembollerden, kahramanlardan, ritüellerden ve değerlerden aldığı gözlenmektedir. O halde, buradaki sembol, kahraman, ritüel, değer örgüsünün yoğurduğu tanımı çıkış noktası olarak ele alırsak, muhasebeyi ulusal kültür sınırları içinde (sembol-kahraman-ritüel-değer) oluşan ve çeşitlenen bir sistem olarak tarif edebiliriz.

Hofstede, muhasebeyi öyle bir etkinlik alanında düşünmüştür ki, ona göre muhasebe teknik zorunlulukları hafifletilmiş, doğanın kanunları gereği uzlaşmacı yapısı teknik zorunluluklardan daha önemli olduğu ifade edilebilmektedir ve onun anlayışına göre muhasebe sistemi ise, ulusal kültür ayırtlarına göre çeşitlenebilen bir nitelliktedir. Bu ayırt edici unsurlar dört boyuta bağlıdır:

·Bireysellik Kolektivizme Karşı
·Geniş Sorumluluk Alanı Kısıtlı Sorumluluk Alanına Karşı
·Güvenli Koşul Belirsizlikten Kaçınma Haline Karşı
·Erillik Dişiliğe Karşı
Daha sonra beşinci bir boyut Hofstede'in takipçileri tarafından listeye eklenmiştir:
·Kısa Dönemli Erimler Uzun Dönemli Erimlere Karşı
Nobes'un atfettiği sosyal iklimleri, bir başka açıdan muhasebe iklimlerini sınıflandırma ölçüsü üzerinden en ayırt edici unsurlar olarak göz önüne alırsak, Gray'in Hofstede'in sosyo-kültürel değerleri üzerinden geliştirdiği model isabetli sonuçlara ulaşabilmek açısından önem kazanır. Çünkü, Gray'e göre teorik anlamda, bir muhasebe değerinin şekillenmesi bir değerler sistemi olarak kültürün yapıcı baskısı altında mümkün görünmektedir (Verma, 2005 :p.11). Muhasebe değerleri, mesleği icra edenlerin bulunduğu ve iş yapılanmalarını da muhafaza eden kültürel ve toplumsal değerlerden türemiştir. İşte tam bu sebeple üst sistemde meydana gelen bir etki, yani kültürel faktördeki bir farklılık muhasebe değerlerinde de bir farklılığa yol açmakta, muhasebe alt sistemi bundan doğrudan doğruya etkilenmektedir (Doupnik ve Tsakumis, 2004 :pp.1-30).  Örneğin belirsizlikten kaçınma refleksi yüksek bir ülke uygulamasında, bütün tepkiler belirsizliği asgariye indirme yönünde olacak ve ülkedeki muhasebe kuralları ve düzenlemeleri de bu bölgesel belirsizlik anlayışı üzerinden açıklık, ayrıntı, perspektif ve içerik kazanacaktır (Fritz ve Lammle, 2003 :pp.25-27).  Dolayısıyla Gray'in gözünde muhasebe bir alt-kültür olarak, mevcut bütün içinde, nihai ifadesini bulmuştur (Willett, 2002 :p.2). Hofstede'in bir uzantısı sayılabilecek Gray'in modelindeki hipotez, daha çok, muhasebe değerlerinin esasını toplumsal değerlerden aldığı fikrine dayanmaktadır (Salter ve Nieswander, 1995 :p.382). Bir başka deyişle Gray sosyo-kültürel değerler sistemiyle muhasebe alt sistemi değerlerini ilişkilendirmiş ve bunlar üzerinden çeşitli birleşimler elde ederek farklı hipotezler geliştirmiştir (Ding et. al., 2004 :p.10).

Gray'in modelinde sunduğu unsurlar şunlardır:
·Profesyonellik-Yasal Kontrol,
·Birörneklik-Esneklik,
·Tutuculuk-İyimserlik,
·Gizlilik-Şeffaflık.
Buna göre profesyonellik muhasebe otoritesini; bir=örneklik derecesi muhasebe sistemi uygulamalarını, tutuculuk muhasebe açısından tanıma ve ölçümleme uygulama ve kurallarını, gizlilik ise finansal açıklama ve diğer açıklama unsurlarını etkileyecektir (Verma, 2005 :p.14).

Belkaoui, Kültür ve "Dil" Yaklaşımı

Kültür, ulusların muhasebe çevresini etkileyen önemli bir değişkendir; özellikle farklı ülkeler arasında birbirine uyumlu muhasebe metotlarının olmasında bir ortak anlayış eksikliğinin neden kaynaklanabileceğini ifade eder, bu anlamda muhasebenin hedefleri teknik bir bünyeyi değil, daha çok kültürel bir bünyeyi kast eder (Belkaoui, 2002 :p.96).

Belkaoui'nin ulusal farklılıkları ortaya çıkarmada yaptığı sunum daha çok muhasebe davranışlarını olasılıklar çerçevesinde işlemek, onları tutarlı hale getirmekle ilgilidir. Onun çalışmasının esas unsurlarını, görecelik haliyle tarif etmiş ve bunları kültürel görecelilik, dilsel görecelik, politik ve sivil görecelik, ekonomik ve demografik görecelik, yasal çerçeve ve vergi mevzuatı göreceliği diye sıralamıştır.

Kültürel görecelik, herhangi bir davranış haline karşılık temel yargısını, başka bir kültür vurgusundan değil, bizzat bulunduğu kültür veya algılanan toplumsal sözleşme keyfiyetinden referans alır. Kültürde bu görecelik hali, muhasebe uygulamasında ulusal ve uluslararası düzeyde muhasebe karakterini iyice belirgin kılan bir özelliktir. Kültürel görecelik kavramı, ulusal ve uluslararası muhasebe karakter farklılıklarının unsurlarını anlamada gerekli araştırma kurgusunu oluşturabilmiştir (Belkaoui, 1985 :p.29).

Modern Muhasebe, Karşılaştırmalı Muhasebe, Öykülendirici Muhasebe

Dünya üzerinde hiç bir yerde modern muhasebeye, tek bir ülkenin veya bir kültürün çattığı bir buluş gözüyle bakılmaz; muhasebe, yüzyılları aşan bir terbiyeyle gelişip serpilmiş ve dünyanın çeşitli coğrafyalarında, onlara özgü toplumsal yapılarla sınanmış bir dizge halinde yeniliğin veya bir "ampirikliğin-deneye dayalı olmanın" sonucu olarak  görülmüştür (Carnagie and Napier, 2002 :p.689).

Felsefede olduğu gibi yer ve zaman, madde ve ruh, cisimlenen anlam, anlamı avlayan cisim muhasebe disiplini açısından da belirleyici olmuş ve sonuçta muhasebe disiplininden uluslararası muhasebe görgüsüne karşılaştırma unsurlarının esası, bu iki kavramın sebep-sonuç dokusuyla örülmüştür. Yerel olandan evrensel olana nasıl bir akım varsa, günümüz tarihsel muhasebe anlayışında da, ülke odaklı tarihsel yapının zamana coğrafi kıyaslama süreçlerine benzer bir etkisi olduğu düşünülmektedir. Bunun anlamı, yeni muhasebe metotları muhasebe uygulamaları ile cari muhasebe değerleri arasındaki bağı kurcalamak ve bu bağ doğrultusunda oluşturulan ana-fikirle yeni muhasebe araştırma dizgesinin içeriğini keşfetmektir.

Geleneksel muhasebede mantık, bağlamı bulunduğu ortamdan ayrı düşünmek şeklinde gelişmiştir, tarihi eşerek hazine değerinde görülebilecek bir olayı ortaya çıkarmak gibi... Buna karşı bir metot olarak "yeni-kritik edici muhasebe" anlayışındakiler; bağlamı bulunduğu ortamdan ayırmanın nesnel olmadığını ileri sürmektedirler, zamanı daha kesiksiz ve muhasebe nesnesini de diyalektik temelli tarihsel bir süreç olarak algılamaktadırlar (Fleischman ve Radcliffe, 2005).   İster geleneksel, ister yeni muhasebe ekolleri olsun; iki ekolün amacı da tarihsel perspektifi ıskalamadan ve muhasebe nesnesi üzerinden hareketle bulunduğu çevreye özel muhasebe kavramlarını anlayabilmek ve anlatabilmek niyetine kurgulanmıştır (Funnell, 1998 :p.142). Yer ve zamanın, madde ve ruhun arkasındaki ses bir öyküye doğru akar, geleneksel olanın ve yeni olanın yer yer parçalayıp, yer yer ayıklayarak gittiği kalıpları bir öykü birleştirir; öykülendirici muhasebenin araştırma usulleri bir birikim veya bir kültür emsali olarak işte bu adı geçen iki altyapının üzerinde yükselir.

Sonuç: İşbölümü, Teşkilatlanma ve Son Noktada Organizasyon Bağlamlı Kültür

Kant, kültürü neyi nerde nasıl kullanacağını bilmek, zekâyı ise her amacı kendi sürekli varoluşunda birleştirmek diye tarif etmiş; muhasebe araştırmaları, kültür etkisinde ve tarih penceresinden şekillendikçe toplumsal zekânın bir işbölümü, teşkilatlanma kültürüne veya literatürün son eriştiği nokta olarak "organizasyon bağlamlı kültür"e tekâmül ettiği görülmektedir. Dolaysıyla, bizce, tek başına bir ülkenin ve topyekûn dünyanın geleceği, muhasebe ve muhasebe benzeri disiplinler üzerinden makul ve adil bir işbölümü harcını yoğurmaktan ve bu harcı bütün organizasyonların ruhuna aşılmaktan geçiyor.

Kaynakça:
1.Belkaoui, Ahmet.: Behavioral Management Accounting, 1sth Edition, London, Quorum Books, 2002
2.Belkaoui, Ahmet.: International Accounting Issues and Solutions, London, Quorum Books, 1985
3.Carnegie, Garry D. -Christopher J. Napier.: "Exploring Comparative Int. Accountin His.", Accounting, Auditing & Accountability Journal, Volume 15, No 5, 2002
4.Chanchani, Shalin -Alan MacGregor.: "A Synthesis of Cultural Studies in Accounting", Journal of Accounting Literature, 1999 (http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3706/is_199901/ai_n88 48157/ pg_2), 07.01.2007
5.Chanchani, Shalin-Roger Willett.: "An Empirical Assessment of Gray's Accounting Value Constructs", The International Journal of Accounting, Vol. 39, I. 2, 2004
6.Choi, Frederick et. al..: International Accounting, Fourth Edition, Pretince Hall Inc., New Jersey, 2002
7.Ding, Yuan et al..: "Why do National GAAP Differ from IAS? The Role of Culture", The International Accounting Conference Athens Un. of Economics and Business, March 2004, http://www.business.uiuc.edu/accountancy/research/vkzcenter/conferences/athens/papers/Ding.pdf), 11.02.2007
8.Doupnik, T.S. -G.T. Tsakumis.: "A Critical Review of the Tests of Gray's Theory of Cultural Relevance and Suggestions for Future Research", Journal of Accounting Literature, Volume 23, 2004, pp.1-30
9.Evans, Thomas G.-Martin E.Taylor-Oscar Holzmann.: International Accounting and Reporting, Boston, PWS-KENT Publishing Company, 1988
10.Fleischman Richard K.-Vaughan S Radcliffe.: "The Roaring nineties: Accounting History Comes of Age" The Accounting Historians Journal, Jun 2005
11.Fritz, Susanne-Christina Lammle.: "The International Harmonization Process of Accounting Standards", Linköpings Üniversitet, 20.01.2003. http:/www.diva-portal.org/diva/getDocument? urn_nbn_se_liu_diva-1554-1__fulltext.pdf, 24.01.2008
12.Forzeh, Fossung Michael -Rexon Tayong Nting.: "Harmonization of Accounting Standards-Disclosure Policies and Practices of European Commercial Bank", Göteborg University, master Thesis No. 2001:11,  December 2001
13.Funnell, Warwick.: "The Narrative and its Place in the Accounting History: the Rise of the Counter Narrative", Accounting, Auditing & Accountibility Journal, Vol 11, No 2, 1998
14.Gray, Sidney J. et. al..: Global Accounting and Control, New York, John Wiley & Sons., 2001
15.Hofstede, Geert.: Culture's Consequences:İnternational Differences, Related Values,  Beverly Hills, CA:Sage, 1980
16.Hofstede, Geert.: Culture Organisation, Software of Mind, İntercultural Cooperation and İts İmportance for Survival, Harper and Colins Publisher GB, 1994
17.Hopwood, A.G. and P. Miller.: Accounting as a Social İnstitutional Practice, Cambridge University Press., 1994
18.Mcdonald, Daniel I..: Comparative Accounting Theory, Washington, Addison-Wesley Publishing Company, 1972
19.Mueller, Gerhard.: "Accounting Practices Generally Accepted in the US versus the Generally Accepted  Elsewhere", Internatioanl Journal of Accountants, Spring, 1968
20.Nobes, Christopher.: International Classafication of Financial Reporting, Secon Edition, London, Routledge, 1992
21.Radebaugh, Lee H.-Sidney J. Gray.: International Accounting and Multinational Enterprises, Fourth Edition John Wiley & Sons Inc., New York, 1997
22.Ralston, David A. et al..: "The Impact of National Culture and Economic Ideology on Manegerial Work Values: A Study of United States, Russia, Japan and China", Journal of International Business Studies, Volume 28, Issue 1, 1997, pp.181-185  http:// copenhagen.jibs.net/Archive/1997/28_1_97_177.pdf, 10.06.2006
23.Salter, Stephen B. -Fredrick Niswander.: "Cultural Influence on The Development of Accounting Systems Internationally, a Test of Gray's (1988) Theory", Journal of International Business Studies, Second Quarter, 1995
24.Stittle, John.: "The reformation of European Corporate Reporting-Towards a Model of Convergence or Confussion", European Business Review, Emerald Group Publishing Ld Vol. 16 No. 2, 2004, pp.139-151 http://www.emeraldinsight.com/0955-534X.htm, 17.06.2006
25.Velayutham, S. - M.H.B. Perera.: "The Influence of Underlying Metaphysical Notions on Our Interpretation of Accounting", Accounting, Auditing & Accountibility Journal, Vol. 9, No. 4, 1996
26.Verma, Schradhha.: Culture and Politics in International Accounting: An Exploratory Framework, University of London, 2005, (Çevrimiçi) http://www.bbk.ac.uk/manop/research/ wpapers/mandocs/ 00_06_verma.PDF, 11.02.2007
27.Vries, P. H. H. "The Role of Culture and Institutions in Eco. His-tory: Can Economics  be of any Help?", Nederlandsch Econo/ misch Historisch Archief-The 3rd GEHN Conference in Kons-tanz, 2004 http://www.neha.nl/ publications/2001/2001_02vries.pdf, 07.12.2007
28.Willett, Roger.: An Empirical Assessment of Gray's Accounting Values Constructs, Working Paper No. 2002-003, 2002 http://www.bus.qut.edu.au/faculty/schools/ accountancy/ documents/2002-003Willett.pdf), 10.02.2007